|
عنوان
|
آشنایی زدایی در برخی خطبه های نهج البلاغه با تکیه بر قاعده کاهی
|
|
نوع پژوهش
|
پایان نامه های تقاضا محور و غیر تقاضا محور
|
|
کلیدواژه‌ها
|
فرمالیسم، آشنایی‌زدایی، قاعده‌کاهی معنایی و نحوی، نهج‌البلاغه
|
|
چکیده
|
فرمالیسم، مکتبی تأثیرگذار و مهم بود که به تجزیه و تحلیل عناصر موجود می‌پرداخت. آن‌ها به چهار اصل بنیادی در حوزه‌ی ادبیّات توجّه می‌کردند که متشکّل از پیرنگ، هنرسازه، غایت‌گرایی و آشنایی‌زدایی بود. آشنایی‌زدایی، از مهمترین مفاهیم در فرمالیسم روسی بود که به معنای خروج از حالت عادی و آشنا است که باعث شگفتی مخاطب می‌شود و با عادت‌های زبانی مخاطبان مخالفت می‌کند. آشنایی‌زدایی به دو گونه استبدالی و ترکیبی تقسیم می‌شود. هدف از آشنایی -زدایی که معمولا از طریق هنجارگریزی و همراه با برجسته سازی کلام در گفتار عادی رخ می‌دهد، جلب توجّه مخاطب به موضوع است. لیچ، آشنایی‌زدایی را در دو سطح قاعده‌کاهی و قاعده‌افزایی بررسی کرده‌است. قاعده‌کاهی یعنی شکستن شهنجار منطقی و طبیعی زبان با نگرش هنرمندانه که باعث زیبایی ادبی اثر می‌شود. قاعده‌کاهی انواعِ مختلفی دارد که پرکاربردترین آن نحوی و معنایی است. در این نوشتار سعی شده‌است به دو سؤال اساسی پاسخ داده شود که قاعده‌کاهی تابع چه ضوابطی است و کدام یک از سطوح هنجارگریزی در نهج‌البلاغه از بسامد بالایی برخوردار است؟ طبق بررسی-های انجام شده به روش توصیفی-تحلیلی در خطبه‌های انتخاب شده، به این پاسخ رسیدیم که قاعده‌کاهی تابع ضوابطی همچون، بافت و سیاق جمله، وضعیّت سیاسی، اقتصادی، اخلاقی و ...، بیان حال متکلّم و همچنین بیان حال مخاطب است و قاعده‌کاهی در نهج‌البلاغه برای مبالغه و اغراق و تأثیرگذاری بیشترِ کلام به کار رفته‌است. در سطوح قاعده‌کاهی نیز هشت مورد دسته بندی را از نظر لیچ ذکر کردیم که متشکّل از (آوایی-گویشی-نحوی-معنایی-نوشتاری-واژگانی-سبکی-تاریخی) است و از میان آن‌ها به قاعده‌کاهی نحوی و معنایی در برخی خطبه های نهج‌البلاغه پرداختیم. در قاعده کاهی معنایی، شاعر با استفاده از آرایه و صنایع زیباشناختی باعث برجسته سازی و هنجارگریزی می‌شود، که شامل تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه است. در هنجار گریزی نحوی، نویسنده با به هم زدن ساختار دستوری جمله و دخل و تصرّف در آن باعث برجسته‌سازی زبان می‌شود و شامل تکرار، حذف، التفات، اطناب، تقدیم و تأخیر می‌شود؛ که به نظر می‌رسد در خطبه‌های بررسی شده، در قاعده‌کاهی معنایی، استعاره و تشبیه و در قاعده‌کاهی نحوی، حذف و تکرار از بسامد بالاتری نسبت به سایر موارد برخوردار باشند. که این قاعده‌کاهی (معنایی-نحوی) در نهج‌البلاغه که سخنان ارزشمند علی(ع) است و شامل موضوعات متفاوت دنیوی و اخروی است، باعث برجسته‌سازی و تأثیرِ بیشترِ کلام امام(ع) ، شگفتی و زیبایی این کتاب ارزشمند شده‌است.
|
|
پژوهشگران
|
محمود شهبازی (استاد مشاور)، احمد امید علی (استاد راهنما)، زهره کحالی (دانشجو)
|