نظریه بهینگی یک رویکرد محدودیت بنیاد ( نه اشتقاقی ) در حوزه زبان شناختی جدید می- باشد که در سال ( 1993م ) توسط آلن پرینس و پاول إسمولنسکی مطرح شد. بر اساس این نظریه صورت-های زبانی، ناشی از تعاملِ میان محدودیت‌های متقابل و متضاد می‌باشند و محدودیت‌ها، معیار تمایز میان برون‌دادهای برخاسته از درون‌داد اصلی قرار می‌گیرند. در این پژوهش با شیوه تحلیلی – توصیفی، انطباق دیدگاه های نحوی و إعرابی فرّاء و مبرّد ( با محوریّت کتاب "معانی القرآن " و " المِقتضب " ) در شواهد آیات قرآن کریم بر اساس اصول و معیار های نظریه بهینگی، مورد تحلیل قرار می گیرد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که قرآئت‌های قرآنی ( برون داد ها ) به عنوان متونی مستند و مرجع در سطح إستعمال و أداء لغوی دارای بهینگی می‌باشند؛ ولی در انطباق با معیار و هنجار نحوی از بُعد جوهری محل اختلاف نظر و رویکرد نحویان نمی باشد؛ اما از منظر و بُعد شکلی ( قواعد نحوی ) سطح بهینگی متفاوتی را ارائه می نمایند. در بررسی شواهدِ آیات مورد بررسی، مشخص می شود که در بیشتر برون داد های برخاسته از شواهد آیات، محدودیت هایِ پایایی مراعات و محدودیتِ نشان دارِ تخطی پذیرِ مُهلِک( *! ) به ندرت نقض می گردد و بیشترین نقضِ محدودیت‌ها در مجال محدودیت هایِ نشان دارِ تخطی پذیرِ غیر مُهلک ( * ) می باشد و برون-داد های بهینه از منظر فراء، برون‌داد هایی می باشند که قرآئت مرفوع شاهد آیه را توجیه می کنند که این مساله متاثّر از تمایل فراء به وجه اعرابی مرفوع می باشد که این وجه اعرابی را وجه برتر، عُمده کلام و أخفّ حرکات می داند. در راستای این مساله، بیشتر برون داد های مورد توجیه فراء تحقُّق اسناد اسمی و دلالت معنایی ثبوت و استقرار را مطرح می نمایند در حالی که گرایش مبرّد به وجه اعرابی منصوب است و این وجه اعرابی را عُمده کلام و أخف حرکات می داند. و اغلب برون داد های بهینه از منظر او، برون داد های منصوب شواهد آیات می باشد در راستای این مساله، بیشتر برون داد های مورد توجیه مبرّد، تحقّق اسناد فعلی و دلالت معنایی حدوث و تجدُّد را مطرح می نماید. محدودیتِ نشان دارِ غیر مُهلِک " الحذف و التقدیر" دارای بیشترین نقض در تحلیل شواهد آیات مبتنی بر رویکرد نحوی فرّاء و مبرّد می‌باشد.
