سید محسن مرتضوی شاهرودی

چکیده تجزیه و تحلیل رادیومتری رسوبات و آب خلیج گرگان و تعیین الگوی انتشار مواد پرتوزا در آن آگاهی از نحوه توزیع و الگوی انتشار عناصر پرتوزای طبیعی و مصنوعی در محیط برای ارزیابی تأثیر آن بر سلامت انسان بسیار مهم است. امروزه مطالعات زیادی درباره الگو و مدل انتشار آلودگی رادیواکتیو در هوا انجام شده است، اما آبهای سطحی و محیطهای دریایی کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. در این مطالعه رسوبات و آب خلیج گرگان در شمال ایران در ضلع جنوب شرقی دریای خزر و رودهای مهم حوضه آبریز آن مورد مطالعه قرار گرفت و الگوی توزیع ویژههستههای پرتوزا در این خلیج رسم شد. مقدار غلظت عناصر پرتوزا در نمونهها توسط آشکار ساز فوق خالص ژرمانیومی ( )HPGeاندازه گیری شد. سپس با استفاده از دادههای تجربی، مدلهای فرضی انتشار عناصر پرتوزا (مدل پیشنهادی IAEAو مدل انتشار دایروی هممرکز) مورد بررسی قرار گرفت و معادله انتشار عناصر پرتوزا برای رسوبات خلیج گرگان در نزدیکی دهانه خروجی رودهای گز (بلوک )1و قرهسو (بلوک )2حل شد. همچنین کمیتهای زیستشناختی مانند دز جذبی نیز محاسبه و نقشه توزیع آن رسم شد. میانگین غلظت 232Th ،226Raو 40Kدر نمونههای هر قسمت از منطقه مورد مطالعه کمتر از مقدار میانگین جهانی میباشد. بالاترین غلظت برای 226Raمربوط به رسوبات مصب رود گلوگاه میباشد. نتایج نشاندهنده رسوبگذاری سریع 232Thبلافاصله پس از ورود به تالاب میباشد. بیشترین غلظت 40Kبه دلیل استفاده از کودهای پتاسیمی برای مصارف کشاورزی در ناحیه دهانه رود گز مشاهده شد. اما برای ،137Csبه علت تحرک پذیری بالا، این ویژه هسته پس از ورود به خلیج گرگان به سرعت توسط جریان آب به قسمتهای آرام میانی خلیج رفته و در آنجا تهنشین میشود. مدل توزیع 226Raدر بلوک گز و مدل توزیع 232Thدر بلوکهای گز و قرهسو به گونهای بود که بتوان برایشان معادله انتشار را حل کرد و دادههای تجربی نتایج حل معادله انتشار را تایید میکند. اما برای 137Csبه علت تداخل چشمهها و فاصله بالای محل رسوبگذاری از دهانه خروجی و برای 40Kنیز به علت آلودگی ناشی از کودهای پتاسیمی برای مصارف کشاورزی در اطراف خلیج گرگان و زیاد بودن تعداد چشمهها و توزیع نامشخص این ویژه- هسته پرتوزا نمیتوان به رابطه قابل استنادی برای معادله انتشار دست یافت. برای 226Raدر بلوک گز، طبق مدل ،1میزان همبستگی بین نتایج نظری و عملی %96/9و