بدون شک یکی از نیازهای اساسی و ضروری بشریت در طول تاریخ، نیاز به سکن و اصول خانه سازی بوده است. چنانکه بنابر اعتراف جامعه شناسان و نیز معانی موجود در تعریف مدنیت و شهرنشینی، پدیده زندگی دسته جمعی از همان سال های نخستین همزاد بشر بوده. رسیدن به اصول و قواعد معماری و شهرسازی بومی یکی از وجوه استقلال فرهنگی و اجتماعی ملل در نقاط مختلف جها به شمار می آید. در مقاله پیش رو پرسش اصلی این است که: باتوجه به رشد و پیشرفت تمدن در طول سالیان متمادی و در خلال تمدن های مختلف، تمدن ایرانی - اسلامی چه تغییرات و پیشرفت هایی را به این شاخه از علم یعنی علم شهرسازی و معماری ارزانی داشته است. برای رسیدن به این مقصود نویسندگان با استفاده از منابع و متون تاریخی و اسلامی و در ضمن چند عنوان به صورت مختصر تاریخچه شهرسازی و نیز اصول و مبانی ای که تمدن ایرانی و اسلامی بر معماری افزوده است را بررسی نموده و از این طریق مبانی معماری بومی و مطابق بر فرهنگ ایرانی - اسلامی را در دو بعد اساسی آن یعنی جنبه مسائل ایدئولوژیک و جهان بینی و جهان شناختی و دیگر جنبه مسائل فنی و اصول مهندسی آن، مورد کنکاش قرار داده اند. به عنوان نمونه قاعده فقهی «لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام» را ذکر نموده ایم که می گوید: آزادی دارای حد و مرزی خاص است؛ که از همین حدیث چارچوب هایی برای شکل ظاهری بناهای شهرهای اسلامی وضع شده و به موجب آن شکل ظاهری بنا باید به گونه ای باشد که در عین رعایت حق تصرف برای مالک، موجب آزاررسانیدن به دیگران نشود. در ادامه این مقاله مباحث مختلف دیگری نیز مانند دو اصطلاح شهر عرفی و شهر شرعی مورد بررسی قرار گرفته اند.
