آب و خاک از مهم ترین عوامل فیزیکی تولید محصولات کشاورزی و تأمین امنیت غذایی در مقیاس جهانی هستند. با در نظر گرفتن وضعیت بحرانی آب در ایران، در راستای دستیابی به الگوی کشت بهینه، بهبود بهره وری آب در کشاورزی یکی از روش های مؤثر در پایداری منابع آب است. در این پژوهش عوامل مؤثر بر بهبود بهره وری آب در کشاورزی در راستای دستیابی به الگوی کشت بهینه در دشت اراک با استفاده از مدل های تصمیم گیری چندمعیاره بررسی گردید. ابتدا بر اساس تحقیقات گذشته، 6 معیار اصلی شامل معیارهای منابع آب، خاک، فنی، اجتماعی، اقتصادی، زراعی و 21 زیرمعیار شناسایی شدند. سپس اعتبار معیارها و زیرمعیارها با استفاده از شاخص CVR با مقدار 66/0 تأیید شد. به منظور تعیین وزن زیرمعیارهای مؤثر در هر یک از گزینه ها (کشت ها)، مدل ترکیبی AHP-TOPSIS مورد استفاده قرار گرفت. بدین منظور، پرسشنامه های لازم در اختیار کارشناسان قرار گرفت. در بخش مدل سازی از نظرات 30 نفر از کارشناسان خبره در زمینه کشاورزی استفاده شد. طبق نتایج روش DEMATEL، در معیارهای فنی، منابع آب، خاک، اجتماعی، اقتصادی و زراعی به ترتیب بیشترین اثرگذاری مربوط به زیرمعیارهای تسطیح مناسب مزرعه، نوع منبع آب، بافت خاک، وضعیت مالکیت اراضی، هزینه ها و نیاز آبی گیاه است. سپس وزن زیرمعیارها با استفاده از روش AHP تعیین و در نهایت رتبه بندی گزینه ها با استفاده از روش TOPSIS انجام شد. نتایج نشان داد به منظور بهبود بهره وری آب، اولویت اول کشت یونجه است و پس از آن به ترتیب لوبیا، ذرت علوفه ای، گندم، سیب زمینی، باغ و جو در اولویت های بعدی قرار می گیرند. در ادامه، با استفاده از نرم افزار GIS لایه های اطلاعاتی هر یک از زیرمعیارها تهیه شد و با اعمال ضرایب وزنی و همپوشانی لایه ها، نقشه مناطق مستعد هر کشت در سطح دشت ارائه گردید. در نهایت هفت الگوی کشت با اولویت تخصیص به هریک از هفت محصول در مناطق مستعد در دشت اراک ارائه شده و با مقایسه بهره وری فیزیکی و اقتصادی در هر یک از الگوهای کشت مورد بررسی، الگوی کشت برتر شناسایی و پیشنهاد گردید.
