چکیده مقدمه: گیاه بذرالبنج با نام علمی Hyoscyamus niger با انتشار جغرافیایی نسبتا وسیعی که دارد یکی از مهمترین گونه ها در استخراج آلکالوئیدهای تروپانی به شمار می رود. هدف: در تحقیق حاضر تنوع مورفولوژیکی و آلکالوئیدهای تروپانی در برخی جمعیتهای مختلف بذرالبنج در رویشگاههای طبیعی کشور مورد بررسی قرار گرفتند. روش بررسی: در کل 56 نمونه از 7 جمعیت واقع در 7 استان مختلف جمع آوری و بررسی های مورد نظر انجام گرفت. استخراج آلکالوئیدها به روش اختصاصی و به وسیله حلال های مختلفی انجام شد. آلکالوئیدهای اسخراج شده پس از آماده سازی، به دستگاه کروماتوگرافی گازی تزریق شد تا نوع آلکالوئیدهای تشکیل دهنده آنها مشخص شود. نتایج: نتایج نشان داد که جمعیتهای مورد مطالعه از نظر تمامی شاخصهای اندازهگیری شده تفاوت معنیداری داشتند. بیشترین مقدار وزن خشک برگ، ساقه، شاخساره، کل گیاه و تعداد برگ در گیاه مربوط به جمعیت گیلان بود. درحالیکه بیشترین (29/61 سانتی متر) و کمترین (96/16 سانتی متر) ارتفاع گیاه و نیز حداکثر (13/16) و حداقل (75/5) تعداد شاخههای جانبی به ترتیب در جمعیتهای زنجان و قم مشاهده شد. محتوی هیوسیامین از 188/0 گرم در گیاه (در جمعیت زنجان) تا 916/0 گرم در گیاه (در جمعیت قم) و متوسط میزان 5/0 گرم در گیاه تغییر داشت. نسبت اسکوپولامین به هیوسیامین در جمعیت زنجان از بیشترین (80/1) و جمعیت قم از کمترین (049/0) مقدار برخوردار بودند. همچنین، بین محتوی هیوسیامین و ارتفاع گیاه همبستگی منفی و معنی دار (**50/0-) وجود داشت. نتیجه گیری: در این مطالعه، نتایج تجزیه کلاستر و بای پلات وجود تنوع مورفولوژ یکی و متابولیتی داخل و بین جمعیت های جمع آوری شده بذرالبنج را تأیید نمود.
