یکی از مباحث زبان شناسی نقش گرا، نظریۀ انسجام متنی است. این نظریه عواملی که اجزای تشکیل دهندۀ متن را به هم مرتبط می سازد و سبب انسجام و هماهنگی آن می شود، بررسی می کند. نظریۀ انسجام در قرآن کریم از دیرباز مورد توجه اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان قرار داشته است. کهن ترین نظریه در این زمینه، نظریۀ معروف نظم، متعلق به عبدالقاهر جرجانی می باشد. انسجام متنی، الگوهای متفاوتی دارد. الگوی به کار رفته در این پژوهش، الگوی هلیدی و حسن است که در سال 1976م آن را ارائه دادند. آن ها عوامل انسجام-متنی را به سه دستۀ واژگانی، دستوری و پیوندی تقسیم کرده اند که هر کدام نیز زیرشاخه هایی دارند. وجود آن ها در یک متن آن را منسجم و واژگان آن را به هم مرتبط و استوار می سازد. در پژوهش حاضر کوشش شده تا براساس نظریۀ نظام مندِ هلیدی و حسن 1976م، عوامل انسجام متنی در سورۀ حج و سه ترجمۀ آن؛ یعنی فولادوند، خرمشاهی و محدث دهلوی به بوتۀ نقد و ارزیابی توصیفی – تحلیلی و آماری گذاشته شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که: الف- از بین عوامل انسجام متنی به ترتیب عامل دستوری، واژگانی و پیوندی، بیشترین بسامد را چه در سوره و چه در ترجمه ها دارا هستند و طبیعتاً به میزان بسامدشان نیز در منسجم ساختن سوره و ترجمه های مزبور تأثیرگذار می باشند. ب- تطبیق میان متن اصلی و ترجمه های مورد بررسی نشان می دهد که مترجمان آن زمان که بر اساس اصل تعادل و برابری در ترجمه، مقیّد به بازتاب عوامل انسجام بخش در متن ترجمه شده اند، برگردان هایشان علاوه بر اینکه هم پایه و هم ارز با متن اصلی حرکت کرده، در انتقال پیام متن و حفظ یکپارچگی و انسجام آن موفق عمل نموده اند، ولی در برخی موارد ، عدول از این مؤلفه هاف متن ترجمه را در قیاس با متن اصلی نامنسجم ساخته و جنبۀ زیباشناختی آن را کم رنگ نموده است که این امر می تواند با سبک خاص مترجمان در ارتباط باشد. ج- درترجمۀ محدث دهلوی، از منظر تمام سه نوع عوامل انسجام متنی، بیشترین بسامد انتخاب معادل غیر دقیق و بعضاً نادرست را شاهد هستیم؛ اما سایر مترجمان به شکل متناوب در بازتاب برخی عوامل انسجامی، دچار اشتباه شده اند و در معادل یابی برخی دیگر، کارکرد بهتری داشته اند. به عنوان نمونه در ترجمۀ فولادوند بیشترین ضریب خطا در شناخت مؤلفه های معنایی واژگان خلاصه می شود. از منظر شناخت آحاد معنایی واژگان، برقراری ه
