1403/09/02
قاسم مختاری

قاسم مختاری

مرتبه علمی: دانشیار
ارکید: https://orcid.org/0000000307788825
تحصیلات: دکترای تخصصی
اسکاپوس:
دانشکده: دانشکده ادبیات و زبان های خارجی
نشانی: دانشگاه اراک- گروه زبان و ادبیات عربی
تلفن:

مشخصات پژوهش

عنوان
دراسه الفضاء الروائی فی (نافذه بسعه الحلم) لعبد الخالق الرکابی
نوع پژوهش
پایان نامه های تقاضا محور و غیر تقاضا محور
کلیدواژه‌ها
الروایه، الفضاء الروائی، عبدالخالق الرکابی، نافذه بسعه الحلم.
سال 1401
پژوهشگران قاسم مختاری(استاد راهنما)، ابراهیم اناری بزچلوئی(استاد مشاور)، مهند عبد الامیر امین العبیدی(دانشجو)

چکیده

أصبحت الروایه العربیه المعاصره تتبوأ مکانه عالمیه, وصارت دراستها تشکل میدانا مهما فی کشف جمالیات القص وفضاءاته, وتعرف الروایه بأنها فن أدبی حدیث الظهور أطول من القصه, وتتمیز بسردها لمجموعه کبیره من الأحداث بأسلوب نثری. والفضاء لیس واحداً من مکونات الروایه, بل هو المجال الذی تدور فیه أحداث الروایه عموماً فی سیاق علاقتها الجدلیه بمختلف العناصر والمکونات (زمان – مکتن – شخصیات)، والتقنیات (حوار – مونولوج – استرجاع – استباق – تکثیف). والفضاء یدخل، عموماً، ضمن قائمه المصطلحات الجدیده الشائکه. فهو لغه: المکان الواسع من الارض, واصطلاحاً: المجال الذی تتحرک فیه عناصر النص الروائی. أی هو مجموعه الأمکنه والأزمنه والشخصیات والحوار فی الروایه. وقد أسهمت الدراسات النقدیه التی تناولت أعمال الرکابی فی الکشفت عن شطر عظیم من أبعادها الدلالیه الفکریه المنفتحه علی شتی الفضاءات، ویعدّ الرکابی من المحدثین, فهو لم یکتب روایه تأریخیه بالمعنی الدقیق أو الحرفی للکلمه، وإنما عمد إلی مزج التاریخ بالفن، أو الذات بالموضوع، أو الواقع بالممکن، والحقیقی بالمتخیل، فأغنی بذلک الحیاه الثقافیه المعاصره فی العراق, وقد بدأ فنانا تشکیلیا, وشاعرا, ومن ثمّ تحول الی الروایه. إن الروایه العربیه قد غلب علیها التیار الواقعی منذ نشأتها، کما تمیز النص الروائی العراقی دون غیره من ارتباطه المباشر بتاریخ العراق وحوادثه السیاسیه وتحولاته العنیفه، دون أن یطعن ذلک فی فنیّته. وبالنسبه لروایه "نافذه بسعه الحلم" فهی أولی روایات "عبد الخالق الرکابی" فی أول تجربه له، وقد عنیت بحقبه تاریخیه معینه امتدت من زمن النکسه عام 1967م، إلی ما بعد حرب أکتوبر عام 1973م، فی سیاق علاقه جدلیه بین الذات والموضوع، تشف عن المعاناه الواقعیه السلبیه، والأحلام والآمال للشخصیه الرئیسه التی تمحورت حولها الأحداث عموماً. أما زمان، ومکان الروایه فقد اعتمد الباحث دراسته عملیا من خلال المخطط والجدول القائم علی تقسیم الزمن ماضی وحاضر سلبی وایجابی, واتضح بعد الدراسه أن الماضی الإیجابی یشکل النسبه الأکبر. والمکان الایجابی فی الروایه یشکل النسبه الأکبر أیضا. وقد تمحورت أسئله البحث حول: لماذا تحول الرکابی من الشعر الی النثر؟ وما سبب اختصار الرکابی للزمن فی روایته "نافذه بسعه الحلم" فی یوم واحد؟, وهل أخفق الرکابی فی لهجه الحوار فی روایه "نافذه بسعه الحلم"؟. وفی الإجابه عن هذه الأسئله وجدنا أنّ الشعر غیر قادر علی استیعاب تجربه الرکابی, وأنّ ولعه بالتاریخ العراقی الحدیث وما حدثت فیه من صراعات, جعله یمیل الی الروایه أکثر من الشعر. أما اختصار الزمن فی روایه "نافذه بسعه الحلم" فالسبب یعزی الی عاملین: فنی وموضوعی, فالفنی أن الشخصیه المحوریه فی الروایه قد سردت ذکریاتها الخاصه وواقعها الخاص بشکل رئیس, لذا فالتصور الذهنی واستذکار الماضی واسترجاعه یتطلب تکثیف الزمن واختصاره, کذلک یحوی هذا الاختصار رمزیه معینه، فالصباح هی مرحله الطفوله، والظهیره هی مرحله الشباب، والمساء هو النهایه باصابه البطل وإعاقته, کذلک فی هذا الأختصار رساله للأمه بأن الزمن لا یدور فی صالحها فالحرب قد تدمر کل شیء. وبالنسبه للهجه الحوار فی الروایه فلم یخفق الرکابی فیها، إلا انه لم یحقق المجانسه المطلوبه بین الشخصیات ومستوی الحوار, أی اننا کنا امام مستوی لغوی واحد بالنسبه لجمیع الشخصیات علی الرغم من انتماء جمیع شخصیات الروایه الی البیئه الریفیه البسطیه، فالحوار مصنع وبعید عن الواقعیه، لان الرکابی یرد بلسانه فی الحوار الدائر بین شخصیات روایته وکما ذکرت سابقا هذه الروایه هی أول تجربه للرکابی، ثم استقرت لغته لاحقا فی روایاته الأخری.