امیر هدایتی آقمشهدی

گرد و غبار از پدیده‌های جوی است که آثار و پیامدهای محیط زیستی نامطلوبی دارد. به ‌منظور یک نمونه بررسی خطرات بالقوه فلزات برای سلامت انسان و محیط‌زیست، غلظت عناصر آرسنیک، کادمیوم، کروم، مس، سرب، آهن و روی در 12 نمونه گرد و غبار موجود در داخل و اطراف یک ساختمان با استفاده از دستگاه ICP-MS آنالیز شد. براساس نتایج این تحقیق توالی میانگین غلظت فلزات در نمونه‌های داخل ساختمان به ‌صورت روی > آهن > سرب > مس > کروم > آرسنیک > کادمیوم و در خارج به صورت آهن > روی > سرب > مس > کروم > آرسنیک > کادمیوم به ‌دست آمد. مقایسه غلظت هر کدام از این فلزات بین ماه‌های مختلف در داخل و خارج ساختمان نشان داد که بیشترین غلظت‌ها اغلب مربوط به فصل گرم است. مقایسه میزان غلظت هر فلز بین داخل و خارج ساختمان نشان داد که به جز فلز روی، غلظت تمامی عناصر در داخل و خارج ساختمان با هم اختلاف معنادار دارد، به طوری که غلظت عناصر در خارج ساختمان بیشتر است. بررسی همبستگی بین غلظت فلزات در داخل ساختمان نشان داد که بین تمامی فلزات همبستگی وجود دارد. برای نمونه‌های خارج از ساختمان اما مشخص شد که آرسنیک و کروم با همه فلزات (به جز کادمیوم) همبستگی دارند، کادمیوم نیز تنها با مس همبستگی دارد، بین مس و سرب همبستگی وجود دارد در حالی که مس با روی همبستگی خاصی ندارد، و در آخر بین سرب و روی نیز همبستگی وجود دارد. مقادیر میانگین شاخص زمین‌انباشتگی در داخل و خارج ساختمان از سطح کاملاً غیر آلوده تا آلودگی بسیار شدید متغیر بود که برای عنصر روی در رده آلودگی بسیار شدید بودند. مقادیر میانگین شاخص ارزیابی ریسک اکولوژیکی در داخل ساختمان برابر با 81/141 و در رده ریسک متوسط و در خارج آن برابر با 39/995 و در رده ریسک فاجعه‌بار قرار داشت. مقادیر میانگین شاخص غنی‌شدگی برای فلزات آرسنیک، کادمیوم، کروم، مس، سرب و روی در داخل ساختمان به ترتیب برابر با 05/1، 63/0، 48/0، 42/5، 4/4 و 4/141 و در خارج آن به ترتیب برابر با 28/0، 22/4، 21/0، 7/1، 17/4 و 05/14 به دست آمد. شاخص PLI نیز نشان داد که به جز ماه‌های دی و اسفند (داخل ساختمان)، در سایر موارد گرد و غبار به این فلزات آلوده است. شاخص ریسک تجمعی غیرسرطان‌زایی (HI) برای کودکان در داخل ساختمان نشان داد که تنها در شهریور در مورد فلزات کروم، سرب و روی احتمال اثرات نامطلوب و نگران کننده وجود دارد، ولی در خارج ساختمان در ماه‌های تیر و مرداد در مورد فلزات آرسنیک، کروم و سرب، در شهریور ماه در مورد فلزات آرسنیک، کادمیوم، کروم و سرب، در دی ماه در مورد فلزات کادمیوم، کروم و سرب، در بهمن ماه در مورد فلزات کروم و سرب و نهایتاً در اسفند ماه در مورد فلزات کادمیوم، کروم و سرب احتمال اثرات نامطلوب و نگران کننده وجود دارد. همچنین در محاسبات شاخص ارزیابی ریسک کل سرطان‌زایی (TCR)، برای کودکان در شهریور ماه در خارج از ساختمان عدد 4-10*3/1 به دست آمد که نشان می‌دهد از جانب فلز کروم فرد در معرض اثرات غیر قابل قبول سرطانزایی قرار دارد.