پیشرفتها و ترقی همه جانبه اروپا و غرب به یکباره شرقیان از جمله ایران و عثمانی را با شکستهای سنگین نظامی روبرو و آنها را به عمق عقب ماندگی خود آگاه ساخت. روشنفکران ایران و عثمانی یکی از علل اصلی عقب ماندگی مملکت خویش را در اثر بیسوادی عمومی و ناکارآمدی نظام آموزش سنتی و هم چنین بیشتر پیشرفتهای غرب را در سایه نظام آموزشی مدرن و مدارس آنها می-دانستند. به همین دلیل سعی در اخذ و راه اندازی نظام آموزشی آنها کردند، این امر ابتدا در عثمانی در عرصه آموزش نظامی شروع، سپس به عرصه آموزش عمومی جامعه وارد شد و اولین مدرسه رشدیه در عثمانی و به تاسی از عثمانی در ایران تاسیس گردید. بررسی تطبیقی مدارس جدید این دو کشور همسایه با اشتراکات فرهنگی زیاد، نقاط اشتراک و افتراق مدارس نوین آنها را در روند تاسیس، رشد و توسعه نشان داده، هم چنین نشانگر کم و کیف واکنش نظام آموزش سنتی، دولتهای مربوطه، مذهب، علما و مردم عادی به آنها است و به عبارت بهتر کنش و واکنش متقابل دو نهاد سنت و مدرنیته را به خوبی روشن می سازد.
