گل محمدی (Rosa damascena Mill.) یکی از مهمترین گونه های معطر رز است و برخی از ارقام آن از اهمیت بالایی برای تولید روغن های فرار برخوردار هستند. در این مطالعه، 327 ژنوتیپ گل محمدی از نواحی مختلف استان مرکزی و مناطقی همچون میمند، داراب، لواسان، تبریز، میناب، کرمان و قمصر جمع آوری و در مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه اراک کشت شدند. پس از دو سال و استقرار کامل گیاهان، تنوع فنوتیپی ژنوتیپ ها با استفاده از 36 نشانگر مورفولوژیک مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج، تنوع بسیار بالایی در بین ژنوتیپ ها، به ویژه در صفات مهم تجاری همچون رنگ گل، تعداد گلبرگ و عطر گل مشاهده شد. بیشترین تنوع مربوط به تعداد گلبرگ، رنگ برگ، فرم گوشوارک، و شکل خار بود. تاریخ گلدهی ژنوتیپ ها از 18 اردیبهشت تا 13 خرداد متغیر بود. تعداد گلبرگ از 17 تا 5/159 متغیر بود که حاکی از تنوع بالای (97/50%=CV) این صفت است. بالاترین وزن گل و گلبرگ به ترتیب 67/5 و 61/4 گرم بود. طول برگچه انتهایی از 09/20 تا 73/60 میلی متر و عرض برگچه از 26/15 تا 75/44 میلی متر متغیر بود. آنالیز رگرسیون حاکی از اهمیت و اثر معنی دار رنگ گل، تاریخ گلدهی و نسبت عرض به طول برگچه انتهایی بر عطر گل در ژنوتیپ های مورد ارزیابی بود. علاوه بر این، نتایج همبستگی صفات نشان داد که همبستگی مثبت و یا منفی معنی داری در بین بیشتر صفات مورد ارزیابی وجود دارد. در آنالیز تجزیه به عامل ها، نه مولفه اصلی در مجموع 35/77% از واریانس کل را توجیه نمودند. نتایج پلات دوبعدی از دو عامل اصلی اول و دوم (86/40% از کل واریانس) تنوع بسیار بالایی را در بین ژنوتیپ ها نشان داد و برخی از ژنوتیپ های برتر مثل نراق-10، نراق-27، و قالهر-10 که دارای بالاترین وزن گل، وزن گلبرگ و تعداد گلبرگ بودند در پلات دوبعدی از سایر ژنوتیپ ها جدا شدند. همچنین، براساس نتایج پلات دوبعدی، جمعیت های مورد مطالعه در هفت گروه تقسیم بندی شدند که حاکی از تنوع بالا در بین جمعیت های مورد مطالعه بود. لذا می توان بیان نمود که ژرم پلاسم مورد مطالعه می تواند به عنوان یک مخزن غنی ژن برای برنامه های اصلاحی در نظر گرفته شوند.
