علی کاظمی

مواد شیمیایی مختل کننده غدد درون ­ریز، مانند ترکیبات شبه ­استروژنی بیسفنول A و نونیل­فنول از منابع مختلفی توسط رودخانه ­ها به دریای خزر وارد می­ شوند. این ترکیبات در غلظت­ های کم می ­توانند به‌طور بالقوه برای سلامتی انسان و موجودات آبزی خطرناک باشند. در عین حال، اطلاعات مربوط به غلظت آن‌ها در مصب­ رودخانه ­های دریای خزر، محدود است. بنابراین در مطالعه حاضر، غلظت آلاینده­ های BPA و NP و برخی از فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب در مصب 49 رودخانه ورودی دریای خزر از استان­ های گیلان، مازندران و گلستان در ماه­ های مرداد تا شهریور ۱۳۹۴ بررسی شد. غلظت ترکیبات در بین مصب­ های مختلف مقایسه گردید و اولویت‌بندی ترکیبات شبه ­استروژنی و فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب با استفاده از آنالیز مؤلفه ­های اصلی (PCA) و دسته ­بندی فاکتورها و مصب­­ ها نیز با آنالیز خوشه ­ای (CA) انجام شد. بر اساس نتایج، غلظت ترکیبات BPA و NP به‌طور متوسط µg/l 1/81 و µg/l 2/85 اندازه­ گیری شد که بالاتر از حد مجاز بود و بیشترین غلظت این ترکیبات در رودخانه‌های تالش، آستارا، انزلی، ازارود، نشتارود، طلارود و تجن اندازه ­گیری گردید. نتایج PCA، 2 مؤلفه اصلی را مؤثر بر کیفیت آب رودخانه ­ها با مقدار واریانس 81/41٪ و با مقدار ویژه 1> نشان داد، که در درجه اول پارامترهای EC، TDS، TSS و TS از مهم‌ترین فاکتورها و سپس میزان نیترات و فسفات در درجه بعدی اهمیت قرار گرفتند. همچنین بر اساس نتایج CA، 4 دسته مصب و پارامترهای کیفی جدا گردید. به‌طورکلی نتایج نشان داد که رودخانه­ های سواحل ایرانی دریای خزر،‌ دارای غلظت بالایی از ترکیبات شبه‌استروژنی بوده که می ­تواند حاصل آبشویی زمین­ های کشاورزی و پساب صنایع و مناطق مسکونی باشد.