تحلیل و بررسی نهج البلاغه همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. این اثر افزون بر جنبه های دینی- تربیتی، از منظر ادبی و بلاغی بسیار غنی است. در این جستار بر آنیم تا این کتاب ارزشمند را از منظر ترادف مورد بررسی قرار دهیم. ترادف یکی از موضوعات ادبی است که از دیرباز، اندیشمندان توجه ویژه ای بدان داشته اند. بدون شک شناخت الفاظ مترادف در متن و اثبات عدم ترادف میان آن ها منجر به فهم بهتر و دقیق تر متون مختلف به ویژه نهج البلاغه می گردد. این پژوهش با روشی تحلیلی – توصیفی به استخراج واژگان مترادف در کلام امیرالمونین ( ع ) پرداخته است تا از مسیر ترادف، به فرضیات مطرح شده در خصوص وجود و عدم وجود ترادف در زبان و ترتیب و تاثیر وجود این و.اژگان در متن نهج البلاغه بپردازد؛ تا بدان جا که به بلاغت کلمات این متن دست یابد. در این راستا معانی واژگان با توجه به کتب لغت و شروح مختلف عنوان شده و در ادامه به مقایسه ی هریک از این واژگان با سایر واژگان مترادف پراخته شده است تا تفاوت های معنایی هر یک از مترادفات ذکر گردد. این مطالعه بیانگر این واقعیت است که حضرت علی ( ع ) بر ساختار معنایی و تفاوت معنایی واژگان مترادف متن اشراف داشته و به خوبی متنی منسجم و بلیغ را خلق نموده اند. در این متن واژگان، تعابیر و آرایه های ادبی با توجه به شرایط مقتضی حال چنیش یافته تا نهایت تاثیر را در مخاطب خویش القا کنند. از دیگر دستاوردهای این پژوهش تبیین این مطلب است که واژگان مترادف نسبت به یکدیگر دارای بار مفهومی و معنایی متمایزی هستند که هر یک در سیاق و بافت مربوط به خویش در بالاترین میزان هماهنگی معنایی و لفظی قرار دارند و در صورت جا به جایی این واژگان با هر یک از واژگان متقارب المعنی دیگر این زیبایی و بلاغت دچار خلل می گردد. زیرا هیچ واژه کاملا مترادفی در زبان وجود ندارد. نزدیک ترین واژگان از منظر معنایی نیز در جزییات و بار عاطفی برخواسته از واژه با یکدیگر متفاوت هستند و این سبب می شود تا در هر بافتی واژه مناسب آن بافت انتخاب و گزینش گردد.
