در بیان تحولات اجتماعی عاملیت های گوناگونی قابل مطرح است. با مروری کوتاه به چند عامل شکل گیری و پیدایش این پدیده تاریخی می توان عناصر اولیه و موثر این واقعه تاریخی را ردیابی کرد از جمله نقش نخبگان است که می توانند در تعریف و تبیین ساختارسیاسی و نهادی کردن انها نقش تعیین کننده ای داشته باشند. بازیگران سیاسی و فکری ایران معاصر در انقلاب مشروطه شامل افرادی است که بنابر هر انگیزه ای در آن شرایط زمانی و مکانی سربرافراشته و از نظر سیاسی و اجتماعی دارای نشان و مقام و قدرت فوق العاده ای شدند. در این پژوهش کوشش شده است تا با مطالعه ای کتابخانه ای و با تکیه بر اسناد، مدارک و منابع و متون اصلی تاریخی و دیدگاه های متعدد مورخان و پژوهشگران تاریخ عصر مشروطیت ایران به شناخت ماهیت و مبانی فکری و نقش سیاسی روشنفکران آذربایجانی در عصر مشروطیت پرداخته شود. انقلاب مشروطه ایران مجموعه کوشش ها و رویدادهائی است که در دوره مظفرالدین شاه قاجار و سپس در دوره محمدعلی شاه قاجار برای تبدیل حکومت استبدادی به حکومت مشروطه رخ داد و به تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب نخستین قانون اساسی ایران انجامید . انقلابیان مشروطه بیش از قدرت به اصلاحات می اندیشیدند و منظور از اصلاحات، نو کردن کل جامعه ایرانی بود. از همین روی بود که وقتی دیدند خود از اصلاحات برنمی آیند به آسانی و جمعا به راه حل دست نیرومند پیوستند.
