رضا پورایمانی

چکیده استفاده از پرتوهای یونساز در زمینههای مختلف مثل پزشکی، تحقیقاتی و صنعتی روز به روز در حال گسترش است. در کاربردهای مختلف پرتوفرآوری به دزهایی در محدوده ی 10Gy تا kGy 50 برای حصول نتیجه نیاز است. این محدوده وسیع دز نمیتواند بوسیله یک سیستم دزیمتری پوشش داده شود؛ بنابراین به سیستمهای دزیمتری مختلفی برای کار در هر محدوده دز نیاز است. یکی از پرکاربردترین حوزههای پرتوفرآوری، در زمینه پرتودهی محصوالت کشاورزی جهت جلوگیری از رسیدگی زود رس میوهها و سبزیجات، کنترل حشرات در غالت و جلوگیری از جوانه زدن گیاهان غدهای است. با توجه به محدودیت- های موجود در دزیمتری محصوالت کشاورزی، انتخابهای زیادی که تمام محدوده را پوشش دهد وجود ندارد، لذا نیاز به یک دزیمتر قابل اعتماد، ارزان قیمت با قابلیت ساخت آسان و سیستم خوانش راحت جهت استفاده در دزیمتری روزانه محصوالت کشاورزی ضروری به نظر میرسد. هدف از این پژوهش، ساخت دزیمترهای شیمیایی محلول یا ژل بر پایه ترکیبات نیترات فلز واسطه نیکل جهت استفاده در بازه دزهای مورد نظر میباشد. پرتوها می توانند باعث شکستن پیوند کوواالنسی کمپلکس و ضعیف شدن یا عوض شدن نوع کمپلکس شده و تغییرات ایجاد شده به صورت تغییر رنگ کمپلکس نمود پیدا کند. از این خاصیت میتوان جهت استفاده در دزیمتری استفاده کرد. در این پایان نامه سه نمونه دزیمتر بر پایه فلز نیکل ساخته شده است. دو نوع دزیمتر مایع یا محلول با نیترات نیکل شش آبه و لیگاندهای دی متیل کربازون و متیل اورانژ )DPCO/Ni و MO/Ni)و یک نمونه دزیمتر ژل بوسیله نیترات نیکل شش آبه و لیگاند دی متیل کربازون )DPCO/G/Ni )ساخته شده است. در مرحله اول به بهینه کردن دزیمترها از نظر نوع و درصد غلظت حالل و ماده حل شونده پرداخته شده و سپس ویژگیهای دزیمتر مثل پاسخ دزیمتر، تاثیر عوامل محیطی مثل دما و نور بر میزان پایداری پاسخ قبل و بعد از پرتودهی، دقت و تاتیر آهنگ دز بر پاسخ دزیمتر مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج نشان میدهد، در هر سه دزیمتر مقدار جذب با افزایش دز کاهش یافته و پرتودهی موجب رنگ رفتگی دزیمتر میشود. محدوده خطی پاسخ -10 Gy و 1500-50 Gy ،1000-20 Gy ترتیب به Ni/G/DPCO و Ni/MO ،Ni/DPCO دزیمتر سه برای 1300 میباشد. بیشینه مقدار جذب به ترتیب در طول موجهای nm 530 ،460 و 535 مشاهده شد. همچنین در بهترین شرایط نگه داری برای دزیمترها