مینا تقی زاده

افزایش تنوع ژنتیکی از اهداف اساسی در بهنژادی گیاهان می‌باشد و القای جهش روشی برای افزایش تنوع ژتنیکی است. با توجه به مقاومت رز ایرانی در برابر خشکی، این گونه بومی می‌تواند منبع ژنتیکی مفیدی جهت برنامه‌های اصلاحی به‌ویژه اصلاح از طریق جهش می‌باشد. هدف از انجام این پژوهش بررسی تأثیر ماده جهش‌زای اتیل متان سولفونات (EMS) بر ویژگی‌های جوانه‌زنی بذر و ویژگی‌های دانهال در رُز ایرانی بود که در طی دو آزمایش جداگانه در دانشگاه اراک در سال 1398 اجرا شد. در این پژوهش بذرهای رُز ایرانی از هیپ‌های بالغ در نیمه تابستان جمع‌آوری گردید. در آزمایش اول تأثیر غلظت‌های صفر، 2/0 و 3/0 درصد EMS در زمان‌های 4، 8 و 12 ساعت بر ویژگی‌های جوانه‌زنی بذر و در آزمایش دوم غلظت‌های صفر، 2/0 و 3/0 درصد EMS در زمان‌های 4 و 8 ساعت بر ویژگی‌های جوانه‌های زایشی مورد بررسی قرار گرفت. ویژگی‌های جوانه‌زنی بذر شامل درصد و سرعت جوانه‌زنی، شاخص بنیه بذر، شاخص میزان جوانه‌زنی، طول گیاه‌چه، تعداد و طول برگ، طول ساقه و ریشه و قطر جوانه گل، میزان بازشدگی گل‌ها، تعداد جوانه‌های نکروز شده و تعداد بذر تشکیل شده در هر هیپ ارزیابی شد. نتایج نشان داد افزایش غلظت EMS و زمان تیمار، سبب کاهش بیشتر شاخص‌های جوانه‌زنی بذر شد. در تیمار 3/0 درصد EMS به-مدت هشت ساعت بر بذر، درصد و سرعت جوانه‌زنی، شاخص میزان جوانه‌زنی و جوانه‌زنی روزانه به صفر رسید. نتایج آزمایش دوم نشان داد، در غلظت 2/0 و 3/0 درصد EMS و در زمان چهار ساعت، طول برگ و طول گیاه‌چه بلندتر بود. با افزایش غلظت و زمان اعمال EMS، کاهش تعداد بذر در هر هیپ و افزایش تعداد جوانه‌های نکروز مشاهده شد. به‌منظور موفقیت در یک برنامه بهنژادی به کمک روش‌های جهش‌زا باید ابتدا غلظت و زمان مناسب مشخص شود. برای تعیین بهترین غلظت مواد جهش‌زا، میزان غلظت نباید به‌حدی زیاد باشد که گیاهان را از بین ببرد و غلظت کاربردی باید به میزانی انتخاب شود که فراوانی وقوع جهش به-اندازه کافی رخ دهد. به این دلیل که تیمار بذرها با 3/0 درصد EMS به‌مدت چهار ساعت دارای شاخص‌های جوانه‌زنی بهتری نسبت به سایر تیمارها نشان داد، از این‌رو جهت ایجاد جهش در بذر این تیمار انتخاب می‌شود. همچنین کاربرد غلظت 2/0 درصد EMS به‌مدت چهار ساعت بر جوانه‌های زایشی دارای اثرات سوء کمتری بر رشد و باز شدن جوانه‌های زایشی نسبت به سایر تیمارها داشت و بنابراین جهت القای جهش و ایجاد تنوع در رُز ایرانی این تیمار مناسب می‌باشد.