حسن حیدری

پژوهش حاضر به بررسی حصر و قصر که یکی از شاخه های پرکاربرد علم معانی است؛ در سه بخش اساطیری، حماسی و تاریخی شاهنامه می پردازد. ازآنجاکه بررسی همۀ داستان های بخش های مذکور در یک کار پژوهشی مستقل ممکن نیست، نگارنده از هر بخش یک داستان را انتخاب کرده و موردبررسی قرار داده است. به این منظور، داستان منوچهر از بخش اساطیری دارای 1608 بیت، رستم و اسفندیار از بخش پهلوانی دارای 1672 بیت و اسکندر از بخش تاریخی دارای 1907 بیت، بررسی و تحلیل شد. هدف این تحقیق، بررسی ابیات هر داستان به لحاظ بسامد قصر و انواع آن، شیوه های ایجاد قصر و مقایسه هر سه داستان باهم است. سؤال های این پژوهش شامل این موارد است:1 -بسامد حصر و قصر در هر داستان چگونه است؟2-انواع حصر و قصر در سه داستان مجموعاً و در هرکدام به صورت مجزا چگونه است؟3-اغراض بلاغی حصر و قصر در هر سه داستان بیشتر چه مواردی است و فردوسی از بکار بردن ادات قصر عمدتاً چه مقاصدی داشته است؟ نظریۀ اصلی تحقیق، اثبات این مهم است که با توجه به اینکه یکی از کاربردهای مهم قصر بیان تفاخر و مبالغه است و در قسمت حماسی نیز همواره پهلوانان در حال تفاخر و مبالغه بوده اند بنابراین، در قسمت حماسی یعنی در داستان رستم و اسفندیار قصر بیشتری وجود دارد. روش تحقیق بکار رفته در این پژوهش، روش استقرایی است و به منظور گردآوری داده و اطلاعات لازم، از کتاب های مختلف معانی عربی و فارسی استفاده شده است. برای تحلیل اطلاعات، روش آمارگیری نیز به کار گرفته شده است. این پژوهش در چهارفصل کلی است. فصل اول شامل کلیات و بررسی و تحلیل مبحث قصر از دیدگاه های مختلف معانی نویسان و جمع بندی کلی از این دیدگاه هاست. فصل دوم به بررسی شیوه های قصر و نوع قصر و اغراض آن در داستان منوچهر می پردازد که در پایان فصل، آمار قصر از بعد بسامد کل بیت های دارای قصر، شیوه های ایجاد قصر و اغراض آورده شده است. در فصل سه و چهار نیز، همین موارد در داستان های رستم و اسفندیار و اسکندر بررسی شد. در پایان فصل چهار نتایج کلی از مقایسۀ سه داستان ارائه شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که داستان اسکندر بیشترین بسامد ابیات قصر را دارد. شیوۀ ادات قصر، در داستان منوچهر و شیوۀ استثنا در دو داستان رستم و اسفندیار و اسکندر شایع ترین شیوه های ایجاد قصر در هر داستان هستند. شباهتی که این سه داستان در اغراض بلاغی قصر د