اطلاعات و گزاره های اصیل تاریخی مهم ترین رکن تحلیل تاریخ را تشکیل می دهند. بااین همه، گاه اطلاعاتی که پایۀ تحلیل پژوهشگر تاریخ قرار می گیرد، گزاره های تاریخ نما و به عبارتی، تاریخ انگارانه هستند که در بسیاری مواقع، تحلیلگر آن ها را گزاره های اصیل تاریخی تلقی کرده؛ درنتیجه تحلیل او، از واقعیت فاصله پیدا کرده است. نوشتار حاضر تلاش می کند به دو پرسش دراین باره پاسخ دهد: 1. مهم ترین عامل در تولید گزاره های تاریخ انگارانه (تاریخ نما) چیست؟ 2. چه راهکاری برای تفکیک میان گزاره های تاریخی از گزاره های تاریخ انگارانه وجود دارد؟ با بررسی که به عمل آمد، روشن شد مهم ترین عامل در تولید گزاره های تاریخ انگارانه، حدیث و باورهای کلامی است. همچنین توجه به ویژگی گزاره های تاریخ انگارانه و تتبع و جست وجو در منابع تاریخی و ارزیابی خاستگاه باورهای کلامی، کمک شایانی به تفکیک گزاره های تاریخی اصیل از گزاره های تاریخ انگارانه می کند. گفتنی است روش نگارنده در تفکیک گزاره های تاریخ انگارانه از گزاره های تاریخی، استقرایی است.به عبارت دیگر ویژگی گزاره های تاریخ انگارانه از طریق دقت و مطالعه در ماهیت «باورهای کلامی»، « مآخذ تاریخی» و مقایسه آن ها با «منابع تاریخی» تبیین شده است. همچنین در توضیح هریک از گزاره های تاریخ انگارنه، به نشانۀ تاریخ انگارانه بودن آن ها اشاره شده است.
