مبحث قضاوت و عدالت یکی از نیازهای بنیادی در نزد جوامع مختلف بوده است. بر همین اساس مجامع بشری متناسب با ساختارهای سیاسی و نگرش های سنتی و دینی خود الگوها و چارچوب های خاصی را به منظور اجرای عدالت و قضاوت طراحی می کردند. جامعه فرارود پیش از غلبه روس ها نیز تحت تاثیر تحولات داخلی، شرایط ناشی از تاثیر گذاری جریانات سیاسی و نظامی برون منطقه ای و باورهای اعتقادی، سازمان قضایی و الگوهای خاصی از عناصر شکل دهنده به قوانین و معیارهای تحقق عدالت را تجربه نمود. مساله محوری در این نوشتار دریافت مولفه های اصلی در پدیداری چارچوب های قضایی و همچنین بازشناسی نظام قضایی متاثر از نگرش های حاکم بر جامعه را مورد نظر دارد. یافته های پژوهش نشان می دهد اقتدار شخص خان در کنار دو عنصر سنت و مذهب بارزترین الگوهای نظری حاکم بر ساختار قضایی جامعه فرارود بودند. درعین این که نظام های اجرایی قضایی در مناطق شهری با ساختارهای قضایی ایلی موجود در منطقه نسبتاً از الگوهای متفاوتی تبعیت می کردند.
