چکیده: امروزه برخی از مفاهیم نظیر «معجزه»؛ از مفاهیم پایه و اساسی در مباحث علوم قرآنی به-شمار می آیند. «معجزه» از ریشه ی «عجز» و دارای معنایی سلبی است درحالیکه آنچه پیامبران در راستای اثبات نبوت خود انجام می دادند با واژگانی چون «آیه»، «بیّنه» و «برهان» در قرآن تعبیر شده که برای پی بردن به ذات اقدس الهی بوده و همگی مثبت و تعالی بخش هستند. این الفاظ با یکدیگر متفاوت بوده و هر کدام از آن ها در شرایط خاصّی و برای فعل خاصّی نام نهاده شده اند و لذا نمی-توان از همگی آن ها یک تلقی داشت. با عنایت به عدم کاربرد این واژه در قرآن، چگونگی کاربرد آن در لسان احادیث موضوعیت می یابد. روش تاریخ گذاری احادیث می تواند روشی مطلوب در بررسی کیفیت و دیگر ابعاد صدور احادیث باشد. تاریخ گذاری حدیث، تعیین تقریبی زمان، مکان، پدیدآورنده و سیر تغییرات یک روایت در بستر تاریخ است که پژوهش گر بیش از آن که جویای رد یا قبول روایت باشد، در پی آن است تا مبدأ تاریخی روایت را بازگشایی نموده و از سه طریق؛ تحلیل سند، تحلیل متن و تحلیل توأمان متن و سند، تاریخ صدور روایت را به دست آورد. هدف اصلی پژوهش حاضردر تاریخ گذاری احادیث معجزه این است که روایات را براساس زمان دقیق نقل آن ها تاریخ گذاری نماید تا خواننده از سیر تطوّر مفاهیم موجود در این روایات مطّلع گردد. در واقع به کمک این روش می توان ادّعا کرد که تمامی الفاظ یک روایت، همان الفاظی است که از معصوم(ع) نقل شده، یا این که برخی از واژگان، تصحیف، تحریف و یا دست خوش تغییراتی شده اند. لذا در این پژوهش، ابتدا باید با تاریخ گذاری بیرونی روایات معجزه، روند شکل گیری این کلمه را در گذر زمان بررسی و سپس با تاریخ گذاری درونی روایات، ابتدا آنها را از نظر سندی و سپس متنی و درنهایت سندی – متنی مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصله از پژوهش های تاریخ گذاری بیرونی «معجزه» و تاریخ گذاری بر مبنای متن و تاریخ گذاری بر مبنای سند در روایاتی که کلمه ی «معجزه» در آن ها به کار رفته است نشان می دهد که این کلمه در عصر ائمّه(ع) کاربردی رایج نداشته است. در تمامی آثار به جا مانده از آن دوران که مهمترین آن ها کتاب های لغت هستند این کلمه وجود نداشته است.
