سیروس منصوری

پیشینه و اهداف: آموزش‌های مجازی، به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از آموزش‌های امروزی، شناخته‌شده‌است؛ لذا، سنجش مستمر کیفیت این آموزش‌ها به‌عنوان یکی از رسالت‌های اساسی نظام آموزشی، است و وجود یک ابزار معتبر برای سنجش این آموزش‌ها، ضروری است. از طرف دیگر، در حوزه برنامه‌درسی آموزش مجازی، ابزاری که بتواند تمام ابعاد عناصر برنامه درسی آموزش ابتدایی را مورد سنجش قرار دهد، ساخته نشده است. به‌همین دلیل، ساخت یک ابزار معتبر ضروری به نظر می‌رسد. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر ساخت و اعتباریابی مقیاس سنجش کیفیت برنامه ‌درسی آموزش مجازی دوره ابتدایی در نظام آموزشی ایران بود. روش‌ها‌ طرح پژوهش، ترکیبی به‌منظور ساخت ابزار سنجش کیفیت برنامه ‌درسی آموزش مجازی دوره ابتدایی بود. در بخش اول از روش تحلیل محتوا و در بخش دوم، روش پیمایش استفاده شد. مشارکت‌کنندگان در بخش روایی محتوایی، 12 صاحب‌نظر در حوزه آموزش مجازی و در بخش روایی سازه شامل 217 معلم ابتدایی استان مرکزی بودند که بخش اول با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند و در بخش دوم، با روش نمونه‌گیری طبقه‌ای تصادفی، گروهی انتخاب شدند. به‌منظور تحلیل داده‌ها، از شاخص روایی محتوایی لاوشه، تحلیل عاملی تأییدی و ضریب همبستگی گویه‌ها استفاده شد. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS و SMART PLS قرار گرفتند. یافته‌ها: با بررسی اسناد بالادستی شامل سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند برنامه درسی ملی، راهنمای تدریس معلمان در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی منتشر شده در وزارت آموزش و پرورش و پژوهش‌های حوزه آموزش مجازی 51 نشانگر (گویه) در قالب 4 مؤلفه اساسی در جهت سنجش برنامه درسی استخراج شد. سپس، با بررسی روایی محتوایی مقیاس با استفاده از شاخص روایی لاوشه، 48 گویه در قالب 4 مؤلفه هدف، محتوا، راهبردهای یاددهی-یادگیری و ارزشیابی به ترتیب با روایی 77/0، 95/0، 94/0 و 98/0 مشخص شدند. در مرحله بعد، به منظور بررسی روایی سازه مقیاس مورد نظر با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی بررسی شد که نتایج نشان داد که به جز یک گویه (گویه 42) بقیه گویه‌ها از بار عاملی مطلوبی برخوردار بودند و پس از اصلاح مدل( حدف گویه 42) ضرایب t همه گویه‌ها در همه مؤلفه‌ها بالاتر از 96/1 بود که نشان‌دهنده مطلوب بودن مدل اندازه‌گیری است. همچنین، میزان پایایی ترکیبی برای تمامی مؤلفه‌ها بیشتر از مقدار 70/0 است که نشان از تأیید پایایی این متغیرها یا مقیاس‌ها دارد. میانگین واریانس استخراج شده که اعتبار همگرای هر مقیاس را می‌سنجد از 50/0 بالاتر است که نشان‌دهنده اعتبار همگراست. در مجموع، نتایج نشان از پایایی و اعتبارمؤلفه‌های مقیاس برنامه‌درسی آموزش مجازی دارند و ابزار ساخته‌شده برای سنجش کیفیت آموزش مجازی شامل 47 گویه و در قالب چهار مؤلفه هدف، محتوا، راهبردهای یاددهی یادگیری و ارزشیابی طراحی شد. نتیجه‌گیری: با توجه به اینکه آموزش‌های مجازی به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر آموزش رسمی نظام آموزشی ایران در آمده است، و سنجش عناصر برنامه‌درسی به‌منظور بهبود مستمر آموزش مجازی ضروری است؛ لذا برای سنجش کیفیت آموزش-های مجازی می‌توان از این ابزار استفاده کرد. علاوه بر این، این ابزار به متولیان و سیاست‌گذاران آموزش مجازی کمک می-کند تا براساس برنامه‌درسی قصد شده، بسترهای مورد نیاز آموزش مجازی را فراهم سازند.