چکیده : مکتب خانه، به عنوان یکی از ابتدایی ترین مرکز ارائه آموزش ایران دوره قاجار به شمار می رود که در اواخر این دوره، به دلیل راه اندازی مدارس به سبک نوین و امروزی، به تدریج رو به زوال رفت. امّا به جهت آن که هیچ گونه سازمان و نهاد رقیبی در سطح کشور نداشته است و تنها متولی آموزش به عموم مردم محسوب می شده است، در نوع خود، کم نظیر بوده و به سهم خود، نقش بسیار مهمی در ارائه آموزش به کودکان، نوجوانان و جوانان ایرانی و ارتقاء سطح سواد عمومی در کشور ایفا نموده است. مکتب خانه ها درحقیقت، نوعی اقدام و حرکت گسترده مردمی با تأیید حکومت بوده و پشتوانه نیروی انسانی آن، عمدتاً دانش آموختگان مدارس دینی(طلاب علوم دینی )بوده است که به منظور ارائه ی آموزش دوره ابتدایی و با سواد کردن مردم، با محوریت ملا(معلم)، در مکان های متنوعی مانند مسجد، مغازه، محله ها و در برخی موارد در خانه ی مکتب دار، فعالیت می کرده اند. این پژوهش، با روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع متعدد چاپی، الکترونیکی و اسناد داخلی و خارجی به بررسی ویژگی ها و شیوه های آموزش مکتب خانه ای در ایران دوره قاجار پرداخته است. در ارتباط با سئوال اصلی پژوهش یعنی مهم ترین ویژگی های آموزشی،تربیتی مکتب خانه ها ی در دوره قاجار، پس از ارائه مطالبی در خصوص وضعیت ساختار کلی دوران قاجاریه و دوره های قبل و بعد از آن، به بررسی وضعیت آموزش در این دوره پرداخته شده است. بررسی برخی از مزایای مکتب خانه ها، نظیر عدم نیاز به تشکیلات پرهزینه و سازمانی، فراگیری در اقصی نقاط کشور، تأکید بیشتر بر علم گرایی تا مدرک گرایی،مهارت آموزی خاص به فراگیران(مانند آموزش دوختن به دختران)، توجه به پیوستگی علم و اخلاق، آموزش احکام دینی و تربیتی در کنار آموزش خواندن، نوشتن و حساب کردن، توجه به تفاوت های فردی در ارائه محتوا به فراگیران و عدم سخت گیری در سن ورود به مکتبخانه و آموزش در تمامی فصول سال، از جمله مسائل مورد بحث در این پژوهش بوده است که می تواند بخش هایی از آن، به منظور توسعه و بهبود کیفیت آموزش های مدارس امروزی مورد بهره برداری قرار گیرد. علاوه بر ذکر محاسن مکتب خانه ها، برخی آسیب ها و معایب آموزش مکتب خانه ای، مانند محدود شدن به آموزش های ابتدایی و غیرتخصصی، سخت گیری شدید و تنبیه بدنی شاگردان و استفاده از روش های غیر فعال و یک جانبه گرا که بر عقل کل ب
