مهدی بیکدلو

آویشن شیرازی (Zataria multiflora Boiss.)، گیاهی متعلق به تیـره نعناعیـان (Lamiaceae) بوده و از نظـر جغرافیـایی بـومی منـاطق گـرم کشورهای ایران، پاکستان و افغانستان می باشد.در پژوهش حاضر، به منظور بررسی کمیّت و کیفیت ترکیبات شیمیایی اسانس توده های مختلف این گونه در رویشگاه های مختلف استان هرمزگان، سرشاخه های گلدار شش توده شامل فاریاب، لاور شیخ، بندر خمیر، تنگ زاغ، رودخانه و بشاگرد جمع آوری گردید. اسانس سرشاخه های گلدار گیاه به روش تقطیر با آب (طرح کلونجر) براساس فارماکوپه بریتانیا استخراج و سنجش اجزای شیمیایی آن به روش های گاز کروماتوگرافی (GC) و گازکروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC-MS) شناسایی شدند. نتایج این تحقیق نشان داد بیشترین و کمترین بازده متوسط تولید اسانس توسط سرشاخه های گلدار بر حسب درصد حجمی/ وزنی، به ترتیب در نمونه های مربوط به رویشگاه های رودخانه با 5/6 درصد، لاور شیخ با 2/6 درصد، فاریاب با 7/4 درصد، تنگ زاغ با 3/4 درصد، بشاگرد با 4 درصد و بندر خمیر با 9/3 درصد بدست آمد. در اسانس رویشگاه های مورد بررسی، تعداد 19 تا 23 ترکیب شناسایی گردید که مجموع مقادیر آنها از 5/93 تا 3/99 درصد کل اسانس متغیر بود. از میان این ترکیبات، چهار ترکیب تیمول (6/5-8/61 درصد)، لینالول (8/0-4/56 درصد)، کارواکرول (7/1-1/ 46 درصد) و پاراسیمن (9/4-4/24 درصد) از غلظت بالایی برخوردار بودند. تجزیه خوشه ای ترکیبات شیمیایی، رویشگاه های مورد بررسی را در سه گروه مجزا قرار داد. رویشگاه های بندر خمیر و بشاگرد با داشتن مقادیر بالای کارواکرول در یک گروه، رویشگاه های فاریاب، تنگ زاغ و رودخانه با داشتن مقادیر بالای تیمول در یک گروه و رویشگاه لاور شیخ با داشتن مقادیر بالای لینالول در گروه مجزایی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که توده های آویشن شیرازی موجود در رویشگاه های مختلف استان هرمزگان از درصد اسانس و تنوع فیتوشیمیایی بالایی برخودار بوده و در برنامه های اصلاحی یا برای کشت و تولید می توانند مورد استفاده قرار گیرند.