مهدی بیکدلو

گیاه آویشن شیرازی با نام علمی Zataria multiflora Boiss متعلق به خانواده Lamiaceae می باشد. پراکنش آن در ایران در استان های یزد، اصفهان، فارس، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، خراسان، کرمان و خوزستان می باشد. در این پژوهش تنوع ژنتیکی اکوتیپ های مختلف آویشن شیرازی با استفاده از مشخصه های مورفولوژیکی، مولکولی ISSR و فیتوشیمیایی مورد ارزیابی قرار گرفت. در آزمایش مورفولوژیکی،450 ژنوتیپ مربوط به 15 جمعیت از این گونه، جهت تعیین میزان تنوع ژنتیکی درون جمعیتی و برون جمعیتی با استفاده از21 صفت کمی و کیفی به منظور به کارگیری در برنامه های اصلاحی آینده و اهداف دارویی مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج بررسی صفات مورفولوژیکی نشان داد که همبستگی های مثبت و معنی داری بین برخی از صفت-های مهم وجود دارد. نتایج تجزیه عامل نشان داد که صفاتی نظیر ارتفاع، قطر یقه، وزن تر، وزن خشک، تعداد گل آذین در بوته، تعداد گل درگل شاخه و قطر تاج پوشش از اجزای تشکیل دهنده عوامل بودند. تجزیه عامل در مجموع 07/77 درصد از تغییرات مربوط به صفت های اصلی را توجیه کرد. تجزیه کلاستر، 15 اکوتیپ مورد مطالعه را به پنج گروه مجزا تقسیم بندی نمود. در آزمایش مولکولی، با استفاده از نشانگرهای مولکولی ISSR، تنوع ژنتیکی 25 ژرم پلاسم برخی از جمعیت های وحشی آویشن شیرازی از رویشگاه های طبیعی ایران مورد ارزیابی قرار گرفتند. از تعداد 15 آغازگر استفاده شده، در مجموع 107 نوار با وضوح بالا تولید کردند که از این تعداد، 24 نوار یک شکل و 83 نوار دارای چند شکلی بودند. در دندروگرام حاصل، اکوتیپ های مورد بررسی در دو گروه اصلی طبقه بندی شدند. اکوتیپ های فهنوج و لاشار، مهریز و نصرآباد، مهریز و خفر با میزان فاصله 32/0 بیشترین تفاوت را نشان دادند. اکوتیپ های نال شاه قندآب و کرمان با میزان تشابه 82/0 بیشترین شباهت را دارا بودند. بررسی تنوع مولکولی مربوط به آغازگرهای ISSR مورد مطالعه در این پژوهش با استفاده از شاخص اطلاعاتی شانون نشان داد که تنوع مولکولی در آغازگر P836 ( 45/0=I و 30/0 = He) نسبت به سایر آغازگرها، بیشترین و در آغازگر N 834 ( 22/0= I و 13/0= He) کمترین بوده است. در آزمایش بررسی فیتوشیمیایی، استخراج اسانس از سرشاخه های خشک شده گلدار 25 جمعیت آویشن شیرازی به روش تقطیر با آب توسط دستگاه طرح کلونجر انجام شد. بیشترین میزان اسانس مربوط به ر