آزاده کاظمی

آلودگی هوا یک مشکل جدی در نواحی مسکونی و صنعتی دنیا است. گردوغبار یکی از پدیده های متداول و در ردیف بزرگترین مشکلات جوی محیطی در مناطق خشک و نیمه خشک است، به طوریکه این پدیده هرساله آثار مخربی در پی دارد. بدین جهت اندازه گیری و بررسی ترکیب فیزیکی و شیمیایی گردوغبار ضروری است. این پژوهش به بررسی فیزیکی، شیمیایی و کانی شناسی ذرات گردوغبار در سطح شهر اراک می پردازد. در این مطالعه، تعداد 30 نمونه از گردوغبار تجمع یافته در تله های رسوب گیر 10 ایستگاه در شهر اراک، در سال 1398 نمونه برداری شد. در این مطالعه از روش های طیف سنجی جذب اتمی، کروماتوگرافی یونی، تفرق اشعه ایکس(XRD) و تصاویر میکروسکوپ الکترونی(SEM) استفاده شد و روش های آماری شامل آزمون نرمال بودن داده ها و آزمون هایANOVA و روشIDW جهت تهیه نقشه آلودگی استفاده شد. فلزات سنگین آلومینیوم، آرسنیک، آهن، سرب، روی، باریم، نیکل، کروم، وانادیوم، مس، منگنز وفلوئور برررسی شد و نتایج پهنه بندی نشان داد که بیشترین میزان آلودگی آرسنیک در جنوب غربی، باریم در جنوب غربی و شمال شرقی، آلومینیوم در جنوب شرقی و شرق، کروم در شمال غربی و جنوب غربی، بیشترین تجمع مس در جنوب شرقی، آهن در شرق، جنوب غربی، شمال غربی، منگنز در جنوب غربی، شمال غربی، شمال شرقی و شرق، بیشترین میزان آلودگی سرب در مرکز و شمال، نیکل در شمال غربی، جنوب غربی و شرق، وانادیوم در جنوب غربی، روی در مرکز و بیشترین تجمع آلودگی فلوئور در جنوب، جنوب شرقی، شرق و شمال شرقی شهر اراک مشاهده شد. نتایج آنالیز XRD نشان داد که عمده کانی های تشکیل دهنده ذرات گردوغبار در چهار فاز کانیایی اصلی؛ کربنات، سیلیکات، سولفات و اکسید و کانی های غالب گردوغبار، کلسیت و کوازتز بودند. تصاویر SEM نشان داد که ذرات، دارای اشکال کروی، بلوری، نامنظم، بیضوی و لوزی رخ می باشند. نتایج تصاویر SEMبا نتایج آنالیز XRD مطابقت دارد و اشکال بیشتر نمایانگر منشا طبیعی، خاکزاد و بیابانی ذرات هستند. مهمترین منشا کانی های موجود در گردوغبار شهر اراک اراضی بیابانی، مناطق خشک شده و ترکیبات نمکی تالاب میقان است. حجم بالای تراقیک و حمل و نقل، جهت حرکت بادهای غالب، کویر میقان، صنایع مختلف تولید فلزات و ماشین سازی آلومینوم سازی، وجود کوره های آجر پزی و تولید سیمان و همچنین کمبود فضاهای سبز شهری و وجود زمین های عاری از پوشش گی