علیرضا خالقی

لاله واژگون (Fritillaria imperialis L.) یک گیاه چند ساله در معرض خطر انقراض است که ارزش و اهمیت زینتی و دارویی زیادی دارد. این گونه به دلیل چرا و برداشت بی رویه و همچنین تغییرات محیطی به طور فزاینده ای در حال انقراض است. با این وجود، مطالعات سیستماتیک بسیار کمی در مورد ژنتیک جمعیت این گونه وجود دارد. بنابراین، در مطالعه حاضر، در مجموع 100 نمونه لاله واژگون از مناطق مختلف استان مرکزی، به عنوان یکی از مراکز تنوع ژنتیکی این جنس، با استفاده از 37 صفت موفولوژیکی مورد ارزیابی قرار گرفتند. سطح بالایی از تنوع ژنتیکی درون جمعیت ها (75%) و سطح پایین تنوع در بین جمعیت ها (25%) مشاهده شد. بیشترین تنوع فنوتیپی در کرک برگ (%00/82 =CV) و حاشیه برگ های طوقه (%44/80= CV) مشاهده شد. علاوه بر این، صفات رنگ گل (%86/50= CV)، تعداد گل (%61/44= CV)، قطر ساقه (%44/33=CV ) و طول گیاه (%55/32=CV) که از نظر زینتی دارای اهمیت هستند، ضریب تغییرات نسبتا بالایی را نشان دادند. کمترین ضریب تغییرات مربوط به صفات شکل گل، رنگ میله پرچم، شکل پیاز، تعداد پیازچه و رایحه گل بود. آنالیز خوشه ای Ward دو گروه اصلی را شناسایی کرد که هر کدام شامل 14 و 86 ژنوتیپ بود. گروه اول عمدتاً شامل ژنوتیپ هایی از مناطق "شهباز" و "راسوند" بود که فاصله جغرافیایی کمی از یکدیگر دارند. نتایج تجزیه به عامل ها (PCA)، صفات مورد بررسی را در 6 عامل اصلی قرار داد که در مجموع 36/88% از واریانس کل را توجیه نمودند. بر اساس نتایج پلات دوبعدی، ژنوتیپ های برتر با ویژگی های مورد نظر مانند "شهباز-1"، "شهباز-2"،"شهباز-6"، "شهباز-7"، "شهباز-9" و "بلاغ-8" از سایر ژنوتیپ ها جدا شدند که می توان از آنها در برنامه های اصلاحی استفاده کرد. همچنین جمعیت های مورد مطالعه در چهار گروه مجزا قرار گرفتند. جمعیت های قرار گرفته در هر گروه از نظر جغرافیایی نزدیک به یکدیگر بودند. اگرچه نمونه های لاله واژگون تنوع ژنتیکی بالایی در این مطالعه نشان دادند، اما مشاهدات نشان داد که جمعیت های وحشی لاله واژگون در بیشتر مناطق مورد مطالعه به ویژه در مناطق "ده سعد" و "توره" در معرض خطر ریشه کنی سریع قرار دارند.