علی کاظمی

آلودگی اکوسیستم های آبی از قبیل دریاچه ها و دریاها به یک تهدید جدی و در حال گسترش برای انسان و موجودات زنده تبدیل شده است. کیفیت این اکوسیستم ها از مهم ترین عوامل تضمین کننده­ تنوع زیستی بوده و با ورود انواع آلاینده ها، اثرات مخربی بر گیاهان و موجودات زنده این منابع وارد می­ گردد. دریای خزر به دلیل تنوع زیستی و شرایط جغرافیایی ویژه از اهمیت جهانی برخوردار بوده و به دلیل تراکم بالای شهرنشینی و وجود انواع فعالیت ­های صنعتی و کشاورزی در اطراف ساحل، بررسی کیفی رودخانه ­های ورودی به این دریا، از اهمیت به سزایی برخوردار است. لذا هدف از تحقیق حاضر، بررسی غلظت برخی ترکیبات شبه ­استروژنی در مصب رودخانه­ های ورودی دریای خزر و تعیین پتانسیل سمیت اکوسیستمی این ترکیبات بود.‌ برای سنجش غلظت آلاینده ­های شبه استروژنی نونیل­فنول (Nonylphenol, NP) و بیسفنول A (Bisphenol A, BPA)، از مصب 49 رودخانه در سواحل گلستان، مازندران و گیلان نمونه ­برداری شد. ‌پس از تعیین غلظت این ترکیبات، پتانسیل سمیت اکوسیستمی به کمک شاخص ضریب خطر (Risk quotient, RQ) محاسبه گردید. این شاخص، در سه سطح ریسک سمیت کم (0/1>RQ)­، ریسک سمیت متوسط و ریسک بالای سمیت (RQ>1) در نظر گرفته شد. بر اساس نتایج تحقیق حاضر، مصب دو رودخانه­ تالش و آستارا بالاترین غلظت ترکیبات BPA و NP را دارا بودند. هم چنین رودخانه­ طلا رود، بیش ترین ریسک خطر سمیت اکولوژیکی را از نظر ترکیب BPA (برای ماهیان) دارا بود. سپس تعداد 18 رودخانه سمیت متوسط و سایر رودخانه­ ها نیز حداقل سمیت را دارا بودند. درحالی­ که، غلظت NP در تمامی رودخانه ­ها (برای ماهیان) در دسته سمیت حاد قرار گرفت. برآورد ریسک سمیت اکولوژیکی نشان داد که این ترکیبات در رودخانه­ های مورد مطالعه، می­ توانند برای موجودات آبزی سمی بوده و فعالیت ­های کشاورزی، صنعتی و به ویژه فاضلاب شهری می­ توانند تأثیر معنی ­داری بر افزایش آلودگی رودخانه­ های مورد بررسی داشته باشند. بنابراین بایستی مدیریت بیش تری بر کیفیت این رودخانه ­ها انجام و از ورود فاضلاب تصفیه نشده به این رودخانه ها جلوگیری شود.