نقد و ارزیابی گزارش های تاریخی که یکی از مؤلفه های مهمِ پژوهش های تاریخی است، همواره نزد پژوهشگران تاریخ، اهمیت بسزایی داشته است. آنان همواره با استفاده از معیار هایی مانند عقل، مقایسۀ میان سال ها، مسلمات دانش ها و فنون بشری و...، گزارش های تاریخی را در بوتۀ بررسی و نقد قرار داده اند. یکی از معیار هایی که به تازگی، نظر برخی مورخانِ معاصر را در حوزۀ تاریخ اسلام به خود جلب کرده، باور های کلامی است. از دیدگاه آنان، هر گزارشی که با باورهای کلامی ناسازگار باشد، جعلی و ساختگی است. ازآنجاکه رویکرد به باورهای کلامی در ابتدای راه است، پرسش هایی را برانگیخته و گاه، نوعی هرج ومرج و نابسامانی در بهره مندی از این معیار فراهم کرده است. درنتیجه، برخی پژوهشگران تاریخ با بدبینی به بهر ه مندی از این معیار نگریسته اند. این نوشتار تلاش می کند ضمن تبیین دیدگاه مخالفانِ بهره مندی از معیار مذکور، موانع و تنگناهای این معیار را روشن سازد؛ همچنین، دلایل مخالفان را که عمدتاً بر تفاوتِ میان عقل تاریخی و کلامی مبتنی است، طرح کند. در ادامه، یکی بودن عقل تاریخی و کلامی را تبیین می کند و اینکه بازگشت همۀ معیارهای نقد تاریخی و از جمله معیار مذکور، به معیار عقل است؛ درنتیجه، بهره مندی از باور های کلامی در نقد گزارش های تاریخی، دیگر با مانعی مواجه نمی شود.
