مقدمه: آفتابگردان یکی از مهمترین محصولاتی است که در نقاط مختلف دنیا کشت میشود. دانههای این گیاه سرشار از روغن و مواد مغذی است که به عنوان آجیل یا دانههای روغنی استفاده میشود. بعضی از گونههای آفتابگردان بهدلیل داشتن دانههای خوراکی و لذیذ در جهان بسیار محبوب بوده و به وفور تکثیر شده است.گل آن برخلاف باور بیشتر مردم وقتی بالغ شد جهت آن با خورشید تغییر نمیکند، بلکه این تغییر جهت تنها زمانی که گل هنوز بالغ نشده است. روغن استخراج شده از دانههای آفتابگردان در صنایع غذایی و خوراکی کاربرد دارد. روغن آفتابگردان را از ساقه و دانه های روغنی گل آفتابگردان استخراج می کنند. در این تحقیق خصوصیات ریخت شناسی بذر و ترکیب اسیدهای چرب در 14 رقم آفتابگردان دانه روغنی و آجیلی در ایران مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روشها: برای بررسی مورفولوژیکی، 9 ویژگی کیفی و کمی دانه آفتابگردان مورد ارزیابی قرار گرفت. روغن دانه آفتابگردان با استفاده از n-هگزان استخراج شد، به متیل استرهای اسید چرب تبدیل شد و با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC) تجزیه و تحلیل شد. برای تحلیلهای آماری از نرم افزار SPSS ،PASTوتستهای خوشه بندی ، ANOVA ، Structure استفاده شد. نتایج: صفات ریخت شناسی کمی بذر در بین ارقام تفاوت معنیداری داشتند، همچنین برخی ازصفات با یکدیگر همبستگی معنیداری داشتند. اما اندازه و وزن بذر در ارقام آجیلی بزرگتر از ارقام روغنی بود. نسبت زیادی از روغن دانه شامل اسیدهای چرب غیراشباع با لینولئیک و اسیدهای اولئیک به عنوان اولین و دومین اسیدهای چرب اصلی در همه ارقام بود، به جز رقم دیامانتیس که شرایط معکوس در آن مشاهده شد. میزان اسیدهای چرب اشباع در همه ارقام به جز رقم قاسم کمتر از 17 درصد بود. اسید پالمیتیک اولین اسید چرب اصلی و پس از آن اسید استئاریک به عنوان ترکیب دوم بود. همبستگی معنیداری بین اسیدهای چرب با صفات ریخت شناسی مشاهده شد که تأثیر فنوتیپ را بر ترکیب شیمیایی روغن نشان داد. بر اساس درخت UPGMA ارقام مورد بررسی در پنج chemotype دستهبندی شدند علاوه بر آن، PCA-biplot نشان داد که برخی از این کموتایپها با مقدار خاصی از ترکیبات شیمیایی مشخص میشوند. این الگوی طبقهبندی با طبقهبندی قبلی ارقام آفتابگردان بر اساس مقادیر اسید اولئیک مطابقت داشت. یافتههای ما نشان داد که این ارقام پتانسیل یکسانی برای استفاده در آشپزی یا صنایع گوناگون ندارند و انتخاب روغن هر رقم برای مصارف مختلف باید بر اساس ترکیب روغن باشد.
