علی اصغر میرزایی

پیدایش مدارس جدید در ایران و عثمانی و زمینه‌های فکری آن، دوران پر فراز و نشیبی را در حافظه تاریخ اجتماعی و سیاسی این دو مرکز مهم جهان اسلام ثبت کرده‌‌‌است. شناخت عمیق ویژگی‌های اجتماعی و سیاسی تاریخ معاصر ایران و عثمانی اهمیت بسیاری دارد؛ چرا که نه تنها نظام آموزشی کنونی ایران و ترکیه ریشه در تحولات آن دوران دارد، بسیاری از مؤلفه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی امروز آنها نیز از این مسأله تأثیرگرفته‌‌است. براین اساس، این پژوهش با رویکردی تطبیقی-تاریخی و روش پژوهش توصیفی-تحلیلی می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که زمینه‌های شکل‌گیری اندیشه تغییر و تحول در نظام آموزشی در ایران و عثمانی چه بود؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شکست‌های نظامی ایران و عثمانی از کشورهای اروپایی به‌ویژه روسیه، لزوم تغییر و تحول در نظام آموزشی را روشن ساخت. استخدام مستشاران نظامی اروپایی برای آموزش نظامی، فرستادن نخستین دانشجویان و سفرا به اروپا، آشنایی با صنعت چاپ، شکل‌گیری طبقه جدید دانش‌آموختگان، چالش‌های ناشی از رویارویی ساختارهای سنتی با مدرنیته و نیاز هر دو جامعه به ایجاد پیشرفت پایدار، نه تنها زمینه‌ساز توجه به ضرورت تأسیس مدارس نوین شد، ناکارآمدی نظام آموزش سنتی و لزوم دگرگونی‌ در نظام آموزشی دو کشور را نیز آشکار ساخت.