تراجمنگاری یکی از دانشهای دیرینه در میان مسلمانان است. در آغاز این دانش و دانش رجال ذیل دانش تاریخ بودند. به نظر میرسد کهنترین منبعی که این دو دانش را با هم ارائه داده و بیشتر تراجمنگاری و رجال بر آن غلبه دارد الطبقات الکبری نوشته ابن سعد است. پس از او دانش رجال و دانش تراجمنگاری از دانش تاریخ و آن دو از یکدیگر جدا شدند. تراجمنگاری انواع مختلفی دارد برخی بسیاری کلی هستند مثل وفیات الاعیان، ریاض العلماء، طبقات اعلام الشیعه، اعیان الشیعه، ریحانه الادب، نامه دانشوران، که به زیست فقیهان، محدثان، مورخان، حکیمان، شاعران، سیاستمداران و... پرداختهاند. برخی به شرح احوال اَعلام و بزرگان یک استان، یا یک شهر و یک مؤسسه علمی اقدام کردهاند مثل افتخار آفرینان استان مرکزی، ضیاء الابصار فی تراجم اعلام خوانسار، دانشمندان گلپایگان، آینه دانشوران و گنجینه دانشمندان. برخی به زندگینامه گروهی خاص از اعلام و بزرگان پرداخته مثل طبقات الفقهاء، طبقات المتکلمین، طبقات الاطباء. برخی مثل نور مبین، نور الباقی، زندگانی آخوند خراسانی تکنگاری هستند. این نوشتار در رده تکنگاری جای میگیرد. قابل یادآوری است شهر اراک گرچه پیشینه دیرینهای ندارد و تأسیس آن به عصر پادشاهی فتحعلی شاه قاجار باز میگردد؛ ولی در همین مدت اندک توانست شخصیتهای علمی حوزوی و اثر گذاری را به جامعه تحویل دهد که از میان آنان میتوان به آیات و حجج اسلام حاج آقا محسن اراکی، آخوند ملا ابوطالب، آخوند ملا علی لوزدری، آخوند ملا فتحعلی سلطان آبادی، آقا نورالدین اراکی، میرزا محمدعلی خان مجتهد عراقی، سید مصطفی محسنی معروف به حاج آقا مصطفی، آقا ضیاءالدین عراقی، شیخ عباس ادریس آبادی، سید محسن هفتهای، شیخ محمد سلطان ،شیخ عبدالنبی عراقی، حاج آقا حسن فرید، شیخ محمدعلی اراکی، آقا کاظم گلپایگانی ، شیخ حبیباللـه عراقی، شیخ غلامرضا محمدی انجدانی، شیخ ذبیحاللـه ارضی،حاج آقا مجتبی عراقی، صدر گواری، صدرا، شیخ محمد امامی، سید علی میر یحیی، میرزا فضلاللـه نصیر الاسلام، شیخ علی آقا فائض، شیخ غلامرضا صلواتی، شیخ محمد تقی ستوده،شیخ محمد جعفری اراکی ،سید مجتبی میرجعفری، میرزا علی سنجانی و...»، اشاره کرد که هر یک با تدریس دروس حوزوی، اقامه نماز جماعت، وعظ و خطابه و برگزاری جلسه تفسیر قرآن، به خدمات دینی اشتغال داشتند. در این نوشتار کوشش شد که زمینههای شکلگیری حوزه علمیه اراک از ابتدا تا هجرت آیۀالله شیخ عبدالکریم حائری از عتبات عالیات به اراک و سپس به قم بررسی شود. پس از آن به زندگینامه آیۀالله شیخ یحیی ابوطالبی اقدام شده است. در این قسمت شرح احوال نیای ایشان، اساتید، شرح احوال برخی از عالمان و دانشیان اراکی که در مجلس درس فقه و اصول استاد او یعنی آیت الله سید محمد حجت کوهکمری شرکت کردهاند اشاره شده است. از شاگردان اراکی آیۀالله شیخ یحیی ابوطالبی در حوزه علمیه اراک و عالمان و فضلای اراکی معاصر با او در اراک یاد شد. به برخی از آموزههای تربیتی عالمان اشاره شد. ابعاد برخی از شخصیتها که تا اندازهای مورد غفلت بود ذکر گردید .همچنین کوشش شد که در شرح احوال عالمان تاریخ تولد و وفات آنان بصورت دقیق درج شود تا زمینه ارزیابی و اعتبار سنجی منابع فراهم گردد.
